Πού πηγαίνει η δημοκρατία

 

 

Μετάφραση Νατάσα Κατσογιάννη, 
Φρίξος Μαραβέλιας, Φώτης Σιατίτσας. 
Επιμέλεια Δημήτρις Βεργέτης, Αθήνα, 
Πατάκης

Το βιβλίο Πού πηγαίνει η δημοκρατία; που εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 2009, περιέχει αιχμηρά κείμενα σημαντικών ευρωπαίων και αμερικανών στοχαστών της Αριστεράς, τα οποία ωστόσο θα άξιζε να ήσαν εκτενέστερα. Για παράδειγμα, στη συντομότατη εισαγωγή του στο βιβλίο ο κατά τα άλλα σημαντικός Αγκάμπεν αρκείται σε μια βιαστική καταδίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, γιατί αυτή μάταια υπηρετεί δύο αντιφατικές λογικές, τη νομική λογική («ορθολογικότητα») του πολιτεύματος και την οικονομο-διαχειριστική λογική της διακυβέρνησης. Η δεύτερη από τις δύο λογικές έχει κυριαρχήσει, «αποστραγγίζοντας» τη λαϊκή κυριαρχία «από κάθε νόημα». Εδώ δυστυχώς υφέρπει η άποψη ότι εφόσον δεν έχουμε καθεστώς πλήρους δημοκρατίας, όπως θα το ευχόταν ο καθένας, τότε αυτομάτως περιπίπτουμε σε καθεστώς αστικής ολιγαρχίας.

Πιο προκλητικός από τον Αγκάμπεν, ο Μπαντιού θεωρεί ότι οι σημερινές δημοκρατίες είναι «επινοημένοι φασισμοί» και θέτει το δίλημμα «κομμουνισμός ή βαρβαρότητα επινοημένων φασισμών;». Το λύνει υπέρ του κομμουνισμού, «ο οποίος απορροφά και υπερβαίνει τον φορμαλισμό των σύγχρονων δημοκρατιών». Ο Μπαντιού, με μια διανοητική τρίπλα, αποδίδει στη σύγχρονη δημοκρατία τα κακά της εφήμερης διασκέδασης: «Διασκεδάστε είναι το αξίωμα για όλους. Εξ ου και η τεράστια βλακεία των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών». Είναι εύκολο να καταδικάσει κανείς τη δημοκρατία, εάν την ταυτίσει με έναν τρόπο ζωής. Αυτό που είναι δύσκολο, φαντάζομαι, είναι να παραμένεις δημοκράτης, όταν είσαι τόσο υπερόπτης.  

 

Πιο επιμελής ο Μπενσαΐντ συνεισφέρει ένα κείμενο πλούσιο ως προς τη βιβλιογραφική τεκμηρίωσή του. Θεωρεί ότι η δημοκρατία σήμερα στηρίζεται στον φόβο των φιλελευθέρων για τις μάζες και στο πάθος τους για την τάξη. Δυστυχώς έτσι ταυτίζει την ιδεολογία του συντηρητισμού (φόβος, τάξη) με εκείνη του πολιτικού φιλελευθερισμού. Πιστεύει ότι η δημοκρατία είναι το νομιμοποιητικό κέλυφος του καπιταλισμού: «ο όρος δημοκρατία δεν αποτελεί παρά το ψευδώνυμο του δεσποτισμού της αγοράς». Αντλώντας από τον Ρανσιέρ, ο Μπενσαΐντ εύλογα θέλει τη δημοκρατία «να αμφισβητεί ανυποχώρητα τα χτυπήματα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και τις καταστρατηγήσεις του κράτους εις βάρος του δημόσιου χώρου και των κοινών αγαθών».

Στο καλύτερο κεφάλαιο του τόμου, η  Mπράουν εξηγεί πώς η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει παραφθαρεί. Κάνει λόγο για «αποδημοκρατικοποίηση», δηλαδή μια διαδικασία που οφείλεται στην επιρροή των επιχειρήσεων στη λήψη των αποφάσεων, στα χαρακτηριστικά του εμπορικού μάρκετινγκ που διέπουν τις εκλογές, στη διάχυση νεοφιλελεύθερων κριτηρίων στη δημόσια σφαίρα, στον σφετερισμό της νομοθετικής λειτουργίας από τα δικαστήρια, στον ακρωτηριασμό της εθνικής κυριαρχίας από την παγκοσμιοποίηση και στην αστυνόμευση που πολλές δημοκρατίες υιοθέτησαν μπροστά στον κίνδυνο της τρομοκρατίας.

Πιο φιλοσοφικός ο Νανσί θεωρεί ότι η δημοκρατία σήμερα δεν είναι αρκετά δημοκρατική. Η δημοκρατία δεν καλύπτει όλους τους ανθρώπους, π.χ. όσους δεν είναι πολίτες μιας από τις δημοκρατίες, ενώ και φιλοσοφικά παραμένει αθεμελίωτη. Το θεμέλιό της, κατά τον Νανσί, μπορεί να είναι «η αποδοχή όλων των διαφορετικοτήτων σε μια κοινότητα που δεν τις ενοποιεί, αλλά ξεδιπλώνει, αντίθετα, την πολλαπλότητά τους». Συγκλίνοντας με τον Μπενσαΐντ, υποστηρίζει ότι η πολιτική «οφείλει να ανανεώνει αδιάκοπα τη δυνατότητα εκκόλαψης μορφών ή πεδίων νοήματος».

Πιο σαφής ο Ρανσιέρ θεωρεί ότι ο κυρίαρχος λόγος των ευρωπαϊκών και εθνικών ηγεσιών δυσπιστεί απέναντι σε δημοκρατικούς θεσμούς, όπως τα δημοψηφίσματα, καθώς και ότι οι ηγεσίες των δημοκρατιών μισούν τη δημοκρατία. Εν τούτοις η δημοκρατία «έρχεται να εμποδίσει την πολιτική να μετατραπεί τελείως απλά σε μια πρακτική αστυνόμευσης», γιατί «είναι η ισότητα ενσφηνωμένη στο σώμα της κυριαρχίας». Πρόκειται για μια δυνατότητα, όχι για ιστορική αναγκαιότητα. Οπως το θέτει, η δημοκρατία ως ισότητα είναι μια «αναζήτηση προκειμένου να δημιουργηθούν μορφές κοινής συνύπαρξης που δεν είναι εκείνες του κράτους, της συναίνεσης».