Όχι μούσα, όχι sex symbol - Η Τζέιν Μπίρκιν πίσω από την παγίδα του It Girl μύθου

Η Τζέιν Μπίρκιν ήταν πολλά περισσότερα από τη γυναίκα που επινόησε την τσάντα Hermès ή τη μούσα του Σερζ Γκενζμπούρ και μια νέα βιογραφία θέλει να ξαναγράψει την ιστορία της

Η Τζέιν Μπίρκιν είχε κατάρα να διεκδικήσει την ιστορία της όταν όλοι ήθελαν ένα κομμάτι της, να λυτρωθεί από τα στερεότυπα και να απαιτήσει την ταυτότητα της.

Η εικόνα μίας γυναίκας με αέρινο, απροσποίητο στυλ, που αρνείται να φορέσει σουτιέν και κρατά μία ψάθινη τσάντα, καθόρισε για δεκαετίες την έννοια του French-girl chic, κάνοντας την Τζέιν Μπίρκιν παγκόσμιο σύμβολο.

Όμως, όπως υποστηρίζει η δημοσιογράφος Μαρίσα Μέλτζερ στη νέα της βιογραφία, It Girl, η Μπίρκιν υπήρξε μία πολυσύνθετη καλλιτέχνιδα και μία γυναίκα που «εγκλωβίστηκε» άθελά της στα στερεότυπα του σεξουαλικού συμβόλου και της «μούσας» του Σερζ Γκενζμπούρ, μία ζωή που άξιζε να εξεταστεί πέρα από το μυθικό αξεσουάρ που έφερε το όνομά της.

Αυτή η τυχαία στιγμή επισκίασε σχεδόν τη φήμη της ίδιας της δημιουργού σημειώνει η Μέλτζερ καθώς επιχειρεί να επανασυστήσει την Μπίρκιν ως αυτά που πραγματικά ήταν.

Ανεξάρτητη καλλιτέχνιδα, γυναίκα με παιδικές ανασφάλειες και μία «παθολογική επιθυμία για προσοχή», η Μπίρκιν αναδύεται από αυτές τις σελίδες ως μια γυναίκα που απέχει από τον μύθο της αψεγάδιαστης style icon που άλλοι έχτισαν για την ίδια.

Η Τζέιν Μπίρκιν, η καλλιτέχνιδα που καθιέρωσε την ανεμελιά ως αισθητική και καθόρισε την κομψότητα μιας ολόκληρης εποχής, έφυγε από τη ζωή το 2023, αφήνοντας πίσω της μία κληρονομιά που υπερβαίνει κατά πολύ τον όρο icon.

Ωστόσο, η φήμη της παρέμεινε για χρόνια «εγκλωβισμένη» στη σκιά της ομώνυμης τσάντας και του Je T’aime… Moi Non Plus που τραγούδησε με τον σύντροφο της Σερζ Γκενζμπούρ.

Η δημοσιογράφος Μαρίσα Μέλτζερ επιχειρεί μία ενδιαφέρουσα, αν και εξιδανικευμένη, επανεξέταση της ζωής της, διεκδικώντας για την Μπίρκιν μία θέση στο πάνθεον των καλλιτεχνών και όχι των «μουσών» ανδρών γράφουν οι New York Times.

Η Μέλτζερ ξεκινά την αφήγηση από την πιο διάσημη στιγμή της Μπίρκιν – αυτήν που, ειρωνικά, την επισκίασε: την ιδέα για την τσάντα Birkin.

Το 1983, σε μία συγκυρία που «μόνο στην business class μπορεί να συμβεί», ο διευθύνων σύμβουλος της Hermès εντόπισε την τραγουδίστρια και ηθοποιό να δυσκολεύεται να τακτοποιήσει τα υπάρχοντά της.

Ο σύντροφός της, εξάλλου, είχε νωρίτερα πατήσει με το αυτοκίνητο την ψάθινη τσάντα-καλάθι που χρησιμοποιούσε ως τσάντα χειρός.

Τότε, ο διευθύνων σύμβουλος την προσκάλεσε να σχεδιάσει κάτι πιο πρακτικό στο πίσω μέρος ενός σακουλακίου εμετού της Air France.

Για την ίδια την Μπίρκιν, όπως τονίζει η βιογράφος, επρόκειτο απλώς για μία ακόμη τυχαία στιγμή σε μια ζωή γεμάτη συμπτώσεις.

Η Μέλτζερ υπογραμίζει στις σελίδες της βιογραφίας τον εγγενή σεξισμό του να σε χαρακτηρίζουν –στην ουσία, να σε περιορίζουν– ως «μούσα» ισχυρών ανδρών, και επιμένει να αναδείξει την Μπίρκιν ως αυτόνομη καλλιτέχνιδα -έστω και καθυστερημένα.

Από πάντα, σε κλουβί

Γεννημένη στο Λονδίνο, η Μπίρκιν ήταν κυριολεκτικά «εγκλωβισμένη» από τη γέννησή της, όταν – λόγω έλλειψης θερμοκοιτίδας – μαζί με ένα άλλο βρέφος. «Ηταν στριμωγμένη σε έναν κάδο πάνω στο καλοριφέρ, καλυμμένη με ένα υγρό πανί» γράφει η Μέλτζερ.

Η παιδική της ηλικία σημαδεύτηκε από τον σχολικό εκφοβισμό λόγω της «αγορίστικης» φιγούρας της, μία ανασφάλεια που την ταλαιπώρησε μέχρι την ενηλικίωση, ωθώντας την να συγκρίνεται αρνητικά με τις πιο πληθωρικές σταρ της εποχής της, όπως η Μπριζίτ Μπαρντό.

Η αδελφή της, Λίντα, αποκαλύπτει ότι η Τζέιν είχε μία σχεδόν «παθολογική επιθυμία για προσοχή» και μία έντονη τάση για μελόδραμα. «Έπαιζε το ρόλο του μάρτυρα τέλεια», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Παρότι η μητέρα της, επίσης ηθοποιός, την ενθάρρυνε να ακολουθήσει την υποκριτική, ο πρώτος της γάμος στα 18 της με τον 13 χρόνια μεγαλύτερο σκηνοθέτη και συνθέτη Τζον Μπάρι ήταν απογοητευτικός.

Ο Μπάρι την αντιμετώπιζε με απαξίωση και την εγκατέλειψε, με την Μπίρκιν να μαθαίνει τα δυσάρεστα νέα από τον πατέρα της.

Γκένσμπουργκ, δάσκαλος και δράκος

Η μοίρα της άλλαξε στο Παρίσι, στα γυρίσματα μίας ρομαντικής κομεντί του 1969, όπου γνώρισε τον Σερζ Γκενζμπούρ.

Οι αρχικές της εντυπώσεις ήταν καταδικαστικές – τον χαρακτήρισε ως «έναν απαίσιο άνθρωπο που ήταν αλαζόνας και την έκανε να νιώθει σαν σκουλήκι».

Ωστόσο, σύντομα εκτίμησε την ευαισθησία του και υιοθέτησε τη δημόσια εικόνα τους. «Ο κόσμος θα μας αναγνωρίζει από πίσω λόγω της ψάθινης τσάντας μου και των αυτιών του», αστειευόταν.

Το ερωτικό, ανατρεπτικό ντουέτο τους, Je T’aime … Moi Non Plus, τους έφερε στο επίκεντρο ενός διεθνούς σκανδάλου, με την Μπίρκιν να παρατηρεί με πικρό χιούμορ ότι ο Πάπας, ο οποίος το καταδίκασε, «υπήρξε ο καλύτερος εκπρόσωπος μας».

Αυτό το τραγούδι παγίωσε την εικόνα της ως αθώα κοπέλα που διαμορφώθηκε από έναν ιδιοφυή, καθιερωμένο καλλιτέχνη.

Ακόμη και όταν απέκτησαν την κόρη τους, Σαρλότ, οι δυό τους αντιμετώπισαν την ανατροφή ως μία ακόμη δημιουργική συνεργασία, αποτελώντας μία από τις πιο διάσημες μποέμ οικογένειες της Ευρώπης.

Όμως, όπως σημειώνει η Μέλτζερ, η ένταση του εφηβικού θαυμασμού της Μπίρκιν για τον Γκενζμπούρ δεν μπορούσε να αντέξει την αστάθεια και τις καταχρήσεις του.

Παρόλη την πολιτιστική της επιρροή, η Μπίρκιν «δεν μπόρεσε να καλλιεργήσει ιδιαίτερα την δική της ταυτότητα».

Διεκδικώντας την ιστορία της

Η βιογραφία αναφέρεται στις ταινίες της, στην τραγουδιστική της καριέρα και, κυρίως, στα ύστερα χρόνια της ως ευαισθητοποιημένη ακτιβίστρια για την κοινωνική δικαιοσύνη.

Ωστόσο, η αφήγηση χάνει κάποια από την ορμή της μετά τον χωρισμό της από τον Γκενζμπούρ, ο οποίος συνέχισε να ρίχνει τη σκιά του ακόμη και στην επόμενη σχέση της με τον σκηνοθέτη Ζακ Ντουαγιόν -ο Γκενζμπούρ ανακήρυξε τον εαυτό του Μπαμπάς Νο.2, όταν γεννήθηκε η κόρη τους, Λου.

Παρόλα αυτά, η Μέλτζερ περιγράφει την Μπίρκιν ως μία στοργική, αν και υπερβολικά ανεκτική μητέρα, με μερικές από τις πιο δυνατές σκηνές του βιβλίου να είναι αυτές που αναφέρονται στη σχέση της με τις κόρες της.

Αν και η βιογραφία βρίθει λεπτομερειών, η πιο αποκαλυπτική ματιά στην πολυπλοκότητα της Τζέιν Μπίρκιν προέρχεται από την ίδια.

Όταν της ζητήθηκε σε μία συνέντευξη να αποκαλύψει τα περιεχόμενα της τσάντας της, απάντησε με τη σοφία της εμπειρίας: «Ακόμη κι όταν τα δείχνεις όλα, αποκαλύπτεις πολύ λίγα».

Η φράση αυτή είναι ίσως και η επιτομή της καριέρας και ζωή της καθώς η Τζέιν Μπίρκιν βρισκόταν σε μία διαρκή δημόσια έκθεση κρύβοντας έναν ιδιωτικό κόσμο πολύ πιο βαθύ και σκοτεινό, πλούσιο και γεμάτο αποχρώσεις από το μονοδιάστατο, βολικό μύθο του It Girl που κομψευόμενες συντάκτριες μόδας επιμένουν να της φορούν.