Μήπως η Σιδηρά Κυρία της Ιαπωνίας ωθεί τη χώρα της σε πόλεμο με την Κίνα;

Ο πρωθυπουργός Σανάε Τακαΐτσι καταπατά επιθετικά μία από τις πιο ευαίσθητες κόκκινες γραμμές του Πεκίνου - την Ταϊβάν. Από τον Λάντισλαβ Ζέμανεκ, μη μόνιμο ερευνητή στο Ινστιτούτο Κίνας-ΚΕΕ και εμπειρογνώμονα του Valdai Discussion Club. Από τον Λάντισλαβ Ζέμανεκ, μη μόνιμο ερευνητή στο Ινστιτούτο Κίνας-ΚΕΕ και εμπειρογνώμονα του Valdai Discussion Club. Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σανάε Τακαΐτσι © Andrew Harnik / Getty Images

Όταν η Σανάε Τακαΐτσι εξελέγη πρόεδρος του κυβερνώντος Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP) της Ιαπωνίας στις αρχές Οκτωβρίου – και στη συνέχεια έγινε η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της χώρας αργότερα τον ίδιο μήνα – ο συμβολισμός ήταν άμεσος και παγκόσμιος.

Την χαιρέτησαν ως τη «Σιδηρά Κυρία» της Ιαπωνίας, μια αναλογία που η ίδια ασπάζεται με εμφανή υπερηφάνεια. Η Μάργκαρετ Θάτσερ παραμένει μια από τις πολιτικές της ηρωίδες και αυτή η συγγένεια είναι κάτι περισσότερο από αισθητική. Πλαισιώνει τη συντηρητική της ατζέντα και - πάνω απ' όλα - την δυναμική της προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας.

Η Τακαΐτσι αναλαμβάνει τα καθήκοντά της με σαφή πεποίθηση: η Ιαπωνία πρέπει να ξεπεράσει την δεκαετή οικονομική στασιμότητα στο εσωτερικό της και να διαχειριστεί ένα ολοένα και πιο ασταθές εξωτερικό περιβάλλον. Για να το πετύχει αυτό, υποστηρίζει ένα μοντέλο που συνδυάζει τον οικονομικό εθνικισμό με τη στρατηγική σκληρή ισχύ. Στο εσωτερικό, υποστηρίζει έναν ισχυρότερο ρόλο του κράτους σε βασικούς κλάδους, επεκτατικά δημοσιονομικά και νομισματικά κίνητρα και πολιτικές που αποσκοπούν στην ενίσχυση της τεχνολογικής και βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας της Ιαπωνίας. Ταυτόχρονα, καλλιεργεί ένα πολιτισμικά συντηρητικό όραμα, υπερασπιζόμενο την παραδοσιακή ιαπωνική αξία, αντιτιθέμενη στον προοδευτισμό -συμπεριλαμβανομένης της ατζέντας LGBTQ+- και αντιδρώντας στον φιλελεύθερο παγκοσμιοποίηση. Η στάση της απέναντι στη μετανάστευση -σφυκτικά περιοριστική- ευθυγραμμίζεται επίσης με τις ευρύτερες συντηρητικές αξίες της.

Ωστόσο, η άνοδος του Takaichi δεν είναι απλώς μια εσωτερική ιστορία. Εκτυλίσσεται σε ένα φόντο αυξημένων περιφερειακών εντάσεων: την εντατικοποίηση της αντιπαλότητας ΗΠΑ-Κίνας, τις αυξανόμενες ανησυχίες για τις φιλοδοξίες της Κίνας και την κλιμακούμενη ευαισθησία γύρω από την Ταϊβάν. Σε αυτό το ολοένα και πιο πολωμένο περιβάλλον, η κοσμοθεωρία του Takaichi βρίσκει απήχηση στο δεξιό εκλογικό σώμα της Ιαπωνίας, αλλά ταυτόχρονα βαθαίνει τα στρατηγικά ρήγματα σε όλη την Ανατολική Ασία.

Μεγάλο μέρος της πολιτικής ταυτότητας της Takaichi συνδέεται με τη συμμετοχή της στην Nippon Kaigi, την πιο ισχυρή συντηρητική και εθνικιστική οργάνωση της Ιαπωνίας. Η Nippon Kaigi υποστηρίζει μια αναθεωρητική άποψη για την ιστορία του πολέμου της Ιαπωνίας, την αποκατάσταση των παραδοσιακών οικογενειακών δομών και - κυρίως - την κατάργηση του Άρθρου 9 του Ιαπωνικού Συντάγματος, το οποίο αποκηρύσσει τον πόλεμο και απαγορεύει τη διατήρηση μόνιμου στρατού. Ακολουθεί τα βήματα προηγούμενων προσωπικοτήτων του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP) - συμπεριλαμβανομένων των Shinzo Abe και Shigeru Ishiba - οι οποίοι ήταν επίσης ευθυγραμμισμένοι με το ιδεολογικό πρόγραμμα της Nippon Kaigi.

Σύμφωνα με αυτή την ατζέντα, η Τακαΐτσι προωθεί τη δημιουργία ενός πλήρως εκσυγχρονισμένου ιαπωνικού στρατού και ενός πιο εκτεταμένου μηχανισμού ασφαλείας. Αυτό περιλαμβάνει εκκλήσεις για την ίδρυση μιας Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, η οποία συζητείται εδώ και καιρό αλλά επανειλημμένα έχει αναβληθεί, και για την υιοθέτηση ενός νόμου κατά της κατασκοπείας που είχε καθυστερήσει πολύ. Και οι δύο πρωτοβουλίες έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν την ικανότητα της Ιαπωνίας να λειτουργεί ως «κανονικό» έθνος-κράτος με τις δυνατότητες πληροφοριών και άμυνας που αναμένονται από μια μεγάλη δύναμη.

Η προσέγγιση της Takaichi είναι αναμφισβήτητα επιθετική απέναντι στην Κίνα. Βλέπει το Πεκίνο πρωτίστως ως στρατηγική απειλή, μιας απειλής της οποίας η αυξανόμενη στρατιωτική και ναυτική παρουσία απαιτεί αυστηρά αντίμετρα και όχι διπλωματική διευκόλυνση. Αυτή η προοπτική τροφοδοτεί την υποστήριξή της για στρατηγικές που επικεντρώνονται στον περιορισμό και περιορίζει δραστικά τον χώρο για τον οικονομικό πραγματισμό που προηγουμένως καθόριζε μεγάλα τμήματα της πολιτικής της Ιαπωνίας για την Κίνα.

Η πιο σημαντική στιγμή της Takaichi στην εξωτερική πολιτική ήρθε στα τέλη Οκτωβρίου, όταν συνάντησε τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Η συνάντηση ήταν εντυπωσιακά θερμή - ένα πρώιμο σημάδι ότι η σχέση Τόκιο-Ουάσινγκτον θα μπορούσε να εισέλθει σε αυτό που οι δύο ηγέτες ονόμασαν «νέα χρυσή εποχή». Μαζί ανακοίνωσαν ένα πλαίσιο συνεργασίας για τις σπάνιες γαίες, ένα ζωτικό βήμα που στοχεύει στη μείωση της εξάρτησης από το σχεδόν μονοπώλιο της Κίνας σε αυτά τα στρατηγικά υλικά. Ο Τραμπ δεσμεύτηκε επίσης για μεγάλης κλίμακας αμερικανικές επενδύσεις στην ιαπωνική οικονομία, ενώ ο Takaichi δεσμεύτηκε να επιταχύνει την αμυντική ανάπτυξη της Ιαπωνίας, αυξάνοντας τις στρατιωτικές δαπάνες σε τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ έως τον Μάρτιο του 2026 - νωρίτερα από ό,τι είχε προγραμματιστεί προηγουμένως.

Οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία επιβεβαίωσαν επίσης μια ευρεία περιφερειακή ατζέντα: την ενίσχυση των δεσμών με τη Νότια Κορέα, τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, την Αυστραλία, την Ινδία και -ανεπίσημα αλλά αναμφισβήτητα- την Ταϊβάν. Σε αυτό το τελευταίο σημείο οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι γίνονται οξύτεροι. Ενώ η επιθυμία της Ιαπωνίας να ενισχύσει τη δική της αμυντική στάση εμπίπτει στα δικαιώματα οποιουδήποτε κράτους, η αυξανόμενη εγγύτητά της με την Ταϊπέι την φέρνει όλο και πιο κοντά στην κόκκινη γραμμή του Πεκίνου.

Μεταξύ όλων των διαστάσεων της εξωτερικής πολιτικής της Takaichi, καμία δεν είναι τόσο αμφιλεγόμενη όσο η σχέση της με την Ταϊβάν. Συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Ταϊβάν, Lai Ching-te, νωρίτερα φέτος, σηματοδοτώντας όχι μόνο συμβολική υποστήριξη αλλά και προθυμία ενίσχυσης της διεθνούς προβολής της Ταϊπέι. Αν και η Takaichi συναντήθηκε με τον Κινέζο πρόεδρο Xi Jinping στα τέλη Οκτωβρίου, τυχόν θετικές διπλωματικές επιπτώσεις αναιρέθηκαν γρήγορα όταν συνάντησε τον πρώην αντιπρόεδρο της Ταϊβάν μόλις 24 ώρες αργότερα. Αυτή η ακολουθία θεωρήθηκε στο Πεκίνο ως σκόπιμη πρόκληση.

Η ρητορική της Takaichi ήταν ακόμη πιο εμπρηστική. Στις 7 Σεπτεμβρίου, δήλωσε ότι η ασφάλεια της Ταϊβάν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ασφάλεια της Ιαπωνίας, επαναλαμβάνοντας τη γλώσσα του Shinzo Abe. Πιο εντυπωσιακά, υπονόησε ότι οι Δυνάμεις Αυτοάμυνας της Ιαπωνίας θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εάν το Πεκίνο ξεκινήσει στρατιωτική δράση κατά της Ταϊβάν. Από την άποψη του Πεκίνου, αυτό ισοδυναμεί με άμεση παρέμβαση στις εσωτερικές του υποθέσεις.

Η αντίδραση του Πεκίνου ήταν άμεση, σαρωτική και ασυνήθιστα δημόσια. Οι αξιωματούχοι κατηγόρησαν τον Τακαΐτσι ότι «αναζωογονεί τον μιλιταρισμό», «απειλεί την περιφερειακή σταθερότητα» και ενδυναμώνει «εξτρεμιστικές δυνάμεις» στην Ιαπωνία. Η Κίνα κάλεσε τον πρεσβευτή της Ιαπωνίας και εξέδωσε πολλαπλές επίσημες διαμαρτυρίες. Το Πεκίνο κλιμάκωσε το θέμα στα Ηνωμένα Έθνη, υποστηρίζοντας ότι η απειλή της Ιαπωνίας να παρέμβει στην Ταϊβάν παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Η ρητορική εντάθηκε όταν ο γενικός πρόξενος της Κίνας στην Οσάκα δήλωσε ότι «το βρώμικο κεφάλι του Τακαΐτσι πρέπει να κοπεί», ένα σχόλιο που προκάλεσε καταδίκη για τον υπερβολικά βίαιο τόνο του.

Αλλά η αντίδραση της Κίνας δεν περιορίστηκε σε λόγια. Ακολούθησαν απτά αντίποινα: περιορισμοί ή απειλές που στοχεύουν τις εισαγωγές ιαπωνικών θαλασσινών, ταξιδιωτικές οδηγίες που αποθαρρύνουν τους Κινέζους πολίτες από το να επισκεφθούν την Ιαπωνία και αναστολή των πολιτιστικών ανταλλαγών. Στη θάλασσα, η Κίνα αύξησε τις περιπολίες της Ακτοφυλακής κοντά στα αμφισβητούμενα νησιά Σενκάκου/Ντιαόγιου, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα για την προθυμία της να αμφισβητήσει τον ιαπωνικό έλεγχο. Δεδομένης της κυριαρχίας του Πεκίνου στις σπάνιες γαίες, η οικονομική μόχλευση παραμένει ένα διαρκώς παρόν εργαλείο - ένα εργαλείο που η Κίνα δεν έχει ακόμη αξιοποιήσει πλήρως, αλλά θα μπορούσε να ενεργοποιήσει εάν οι σχέσεις επιδεινωθούν περαιτέρω.

Ενώ οι διπλωματικές εντάσεις κλιμακώνονται, μετατοπίζεται και η στρατιωτική δυναμική. Ο Ιάπωνας υπουργός Άμυνας Σιντζίρο Κοϊζούμι ταξίδεψε πρόσφατα στο Γιοναγκούνι - το δυτικότερο νησί της Ιαπωνίας, που βρίσκεται μόλις 110 χλμ. από την Ταϊβάν - και ανακοίνωσε ότι το Τόκιο θα αναπτύξει εκεί πυραύλους αεράμυνας. Το κινεζικό Υπουργείο Άμυνας προειδοποίησε ότι η Ιαπωνία θα «πληρώσει ένα οδυνηρό τίμημα» εάν παραβιάσει τις κόκκινες γραμμές του Πεκίνου στην Ταϊβάν.

Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ έχουν επεκτείνει τις στρατιωτικές τους δραστηριότητες στο Γιοναγκούνι. Η Ουάσινγκτον αναβαθμίζει λιμάνια και διαδρόμους προσγείωσης/απογείωσης για να υποστηρίξει επιχειρήσεις μαχητικών F-35B από απομακρυσμένα ιαπωνικά νησιά, μια κίνηση που σαφώς αποσκοπεί στην αύξηση της ικανότητας ταχείας αντίδρασης σε οποιαδήποτε έκτακτη ανάγκη στην Ταϊβάν. Αυτές οι εξελίξεις υποδηλώνουν ότι η αμυντική στρατηγική του Τακαΐτσι είναι στενά συντονισμένη με την Ουάσινγκτον - ίσως μάλιστα χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό χαρτί στις διαπραγματεύσεις του Τραμπ με το Πεκίνο.

Ωστόσο, οι τελευταίες ημέρες έφεραν μια ανατροπή: Ο Τραμπ ζήτησε από τον Τακαΐτσι να μην κλιμακώσει περαιτέρω τις εντάσεις, φοβούμενος ότι η αυξανόμενη σύγκρουση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το προγραμματισμένο ταξίδι του στο Πεκίνο τον Απρίλιο. Αυτό εισάγει έναν βαθμό αβεβαιότητας. Η ευθυγράμμιση του Τακαΐτσι με την Ουάσινγκτον είναι ισχυρή, αλλά όχι άνευ όρων. Εάν οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας αποκλίνουν, το Τόκιο μπορεί να βρεθεί να πλοηγείται σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ αυτοπεποίθησης και αυτοσυγκράτησης.

Η Σαναέ Τακαΐτσι έχει ωθήσει την Ιαπωνία σε μια νέα και αβέβαιη φάση. Η τόλμη της βρίσκει απήχηση σε ένα έθνος που επιθυμεί να ξεπεράσει την οικονομική αδράνεια και να διεκδικήσει έναν ισχυρότερο ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Αλλά τοποθετεί επίσης την Ιαπωνία στο επίκεντρο των πιο ασταθών γεωπολιτικών ρήξεων της Ασίας. Το αν η θητεία της θα εξελιχθεί σε μια ιστορία εθνικής αναγέννησης ή περιφερειακής αποσταθεροποίησης θα εξαρτηθεί από το πώς θα πλοηγηθεί στο επικίνδυνο έδαφος μεταξύ των εγχώριων φιλοδοξιών, της ανόδου της Κίνας και των στρατηγικών προσδοκιών των ΗΠΑ.

Η Ιαπωνία έχει εισέλθει σε μια κρίσιμη στιγμή. Υπό την ηγεσία της Σιδηράς Κυρίας του Τακαΐτσι, οι επόμενες κινήσεις θα καθορίσουν όχι μόνο το μέλλον της Ιαπωνίας - αλλά και την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία για τα επόμενα χρόνια.

Πηγή: RT